مقالات علمی و انواع آن‌ها از نظر ساختار

امروزه نقش مقالات در رشد علم و دستیابی به پیشرفت و تعالی علمی بر کسی پوشیده نیست. مقالاتی که با ساختار استاندارد و شناخته شده‌ی علمی تهیه و منتشر می‌شوند نشان‌گر جایگاه علمی و دستاورد‌های یک گروه از پژوهشگران و فعالان عرصه‌های مختلف علمی است. درواقع مقاله‌ی علمی سندی است رسمی بر فعالیت‌ها و دستاوردهایی پژوهشگران به آن‌ها نائل شده‌اند. از جهتی از طریق سنجش و بررسی همین اسناد در محیط‌های آکادمیک می‌توان به نتایج گسترده‌تر، موضوعات بیشتر برای تحقیق و بررسی و در نهایت پیشروی در مسیر تولید علم نائل شد.

به دلیل اهمیت پژوهش در پیشبرد علم، با گذشت زمان دانشگاه‌ها پس از گذشت زمانی، از محلی صرفا برای علم‌آموزی (دانشگاه نسل اول) به سوی تبدیل شدن به محلی برای پژوهش و گسترش مرزهای علوم در کنار آموزش آن‌ها تبدیل شدند. دانشگاه نسل دوم علاوه بر رسالت دانشگاه نسل اول، پژوهش را نیز به عنوان یکی از اصلی‌ترین مبانی و اهداف خود قرار تعریف می‌کند. توجه به پژوهش در دانشگاه‌های ما نیز اهمیت ویژه‌ای دارد. به همین دلیل در دوره‌های مختلف تحصیلی علاوه بر آموزش، پژوهش نیز از محور‌های اصلی دانشگاه محسوب می‌شود. چه بسا که در دوره‌های تحصیلات تکمیلی، محور اصلی پژوهش و تولید علم تعریف می‌شود. این تاکید بسیار بر پژوهش و توجه به اهمیت آن دانشجویان را، که اصلی‌ترین عنصر در دانشگاه‌ها هستند، ناخودآگاه به سوی پژوهش و تولید علم هدایت می‌کند. در نهایت مقالات علمی به عنوان حاصل این پژوهش‌ها و نشانه‌ی و سنگ محکی برای سنجش آن‌ها منتشر می‌شوند. موسسه نوگام درکارگاه‌های مختلف شما را با انواع مقالات علمی و شیوه‌ی نگارش آن‌ها آشنا می‌کند. در ادامه‌ی این متن نیز به طور مختصر با انواع مقالات علمی از نظر ساختار آشنا خواهید شد.

مقالات پژوهشی (Original Research Article)

مشهورترین نوع مقالات علمی که به انتشار می‌رسند، مقالات پژوهشی هستند. همانطور که از عنوان آن برمی‌آید این مقالات گزارشی کامل از پژوهشی هستند که پژوهش‌گر به آن اشتغال داشته است. علاوه بر چکیده و عصاره‌ی پژوهش، تمام روش‌ها و مشاهدات پژوهش‌گر در این نوع مقالات وجود دارد. مقالات پژوهشی در تمامی مجلات و ژورنال‌های علمی و دانشگاهی منتشر می‌شوند. درواقع رسالت اصلی ژورنال‌ها پرداختن به این نوع مقالات است. مقالات علمی از یک ساختار مشخص پیروی می‌کنند. این ساختار به IMRaD شهرت دارد. پس از چکیده عنوان در ساختار این مقالات به ترتیب: مقدمه (Intriduction)، روش‌های پژوهش (Materials and Methods) ، نتایج حاصل از پزوهش (Results)، جمع‌بندی (Discussion and Conclusions). قاعده بر این است که تمامی مقالات پژوهشی از این ساختار پیروی کنند. همچنین وجود این ساختار به پژوهش‌گر کمک می‌کند تا برای نگارش و ارائه‌ی مطالب خود چشم‌انداز دقیقی داشته باشد.

مرور ادبیات پژوهش نیز در مقالات پژوهشی اهمیت زیادی دارد. در این بخش از مقالات پژوهشگر به بررسی پیشینه‌ی تحقیق می‌پردازد. مرور ادبیات مرحله‌ای است که پژوهشگر پیش از شروع پژوهش طی کرده و گزارشی در آن را در مقاله نیز قرار می‌دهد. در مرور ادبیات پژوهش‌گر بخش زیادی از مقالات و پژوهش‌هایی که در گذشته در موضوع مرتبط با پژوهش موردنظر انجام گرفته را بررسی کرده و گزارشی از روش‌ها و نتایج به دست آمده از آن پژوهش‌ها را در مقاله‌ی خود ذکر می‌کند. برای مثال اگر دانشجویی قصد داشته باشد به مسئله‌ی تاثیر فرهنگ سازمانی در سوددهی بنگاه‌های اقتصادی بپردازد، لازم است پیش از شروع پژوهش نظرات و تحقیقات پیشین که به موضوعات مرتبط مانند فرهنگ سازمانی، عوامل مختلف در ساخت فرهنگ سازمانی، سوددهی و دیگر موارد این چنینی بپردازد. مرور ادبیات به پژوهشگر کمک می‌کند تا علاوه بر شناخت دغدغه‌های علمی موجود در موضوع مورد نظر خود، با دستاوردهای علمی دیگر پژوهشگران آشنا شود. در نهایت می‌تواند با توجه به امکانات و نقطه نظرات خود با روشی نوین  به نتایج علمی جدید نایل شود.

مقاله مروری (Review Article)

مولف مقالات مروری خلاصه‌ای پژوهش‌های انجام شده حول موضوع مورد نظر خود را جمع‌آوری کرده و چشم‌اندازی از آن موضوع را ارائه می‌دهد. مقالات مروری معمولا به درخواست یک مجله‌ی علمی نگارش می‌شوند. با توجه به رسالت اصلی این مقالات در پرداختن به یک موضوع خاص، استناد بسیار زیادی به آن‌ها می‌شود. چرا که گزارشی نسبتا جامع و مفیدی درمورد یک حوزه‌ی علمی هستند. چیزی حدود ۱۰۰ مقاله‌ی اخیر در هر موضوع در یک مقاله‌ی مروری بررسی می‌شود. اما از آنجا که مولف این نوع مقالات تحقیق و پژوهشی را شخصا انجام نداده است از نظر جایگاه، پایین تر از مقالات پژوهشی قرار می‌گیرند. به هر حال مطالعه‌ی مقالات مروری برای دانشجویان و پژوهشگرانی که به دنبال یافتن ایده‌های نو برای انجام کار پژوهشی هستند می‌تواند بسیار مفید باشد.

گزارش‌های کوتاه یا نامه‌ها (Short Reports or Letters)

این مقالات درواقع گزارش‌های مختصری از مقالات پژوهشی هستند. بخش‌هایی از مقالات که از نظر سردبیران مجلات علمی جالب توجه هستند به صورت محدود و مختصر در اختیار مخاطبان قرار می‌گیرند. اهمیت این نوع مقالات در آن است که پژوهشگران دیگر می‌توانند بدون اینکه وقت زیادی صرف کنند، موضوعات مورد علاقه‌ی خود را بررسی و مطالعه نمایند. در این نوع از مقالات بسیاری از جزئیات به اقتضای کوتاهی آن‌ها نادیده گرفته می‌شوند. بخش زیادی از تجربه و روش‌های پژوهشگر کنار گذاشته می‌شود و تنها بخش‌هایی که به زعم نویسنده‌ی گزارش از اهمیت بالایی برخوردار هستند در گزارش آورده می‌شود.

مطالعات موردی (Case-Study)

در این نوع مقالات، مولف به یک مورد علمی نادر که می‌تواند برای دیگر پژوهشگران اهمیت داشته باشد می‌پردازد. برای مثال روانشناسی که در مراجع خود با نوعی الگوی رفتاری ناشناخته یا نادر مواجه می‌شود. در مطالعه‌ی موردی پژوهش‌گر به مطالعه‌ی دقیق مورد می‌پردازد. این پژوهش‌ها موقعیت خاصی را مورد بررسی دقیق قرار می‌دهند. در این نوع از مقالات مولف بیشتر نقش یک نظاره‌گر فعال را دارد. یعنی به جای آنکه تاثیر عوامل مختلف و مداخلات را بررسی کند، به شرح آنچه در حال رخ‌دادن است می‌پردازد.

مقاله نظری (Theoretical Article)

مقالات نظری از نظر امتیاز و جایگاه هم سطح مقالات پژوهشی هستند. تفاوت عمده‌ی مقالات نظری با مقالات پژوهشی در این است که در این نوع از مقالات، روش تجربی برای انجام تحقیق به کار گرفته نمی‌شود. مولف این مقالات درمورد ایده‌ها و نظریات جدید در یک حوزه‌ی خاص تحقیق و بررسی می‌کنند. در حوزه‌هایی از علوم مانند فلسفه، ادبیات، روانشناسی، علوم اجتماعی و… که جنبه‌ی نظری در آن‌ها بسیار پررنگ است، مقالات نظری بسیاری یافت می‌شود.